De Wet Bibob staat voor ‘Wet Bevordering Integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur’. Sinds 2003 is de Wet Bibob van kracht.
Vraagt een ondernemer een vergunning of subsidie aan? Schrijft een bedrijf zich in voor een overheidsopdracht? Verkoopt een bedrijf vastgoed aan de overheid? Dan mag de overheid (meestal de gemeente) de achtergrond van het bedrijf onderzoeken. Dit is een integriteitsonderzoek waarmee voorkomen wordt dat o.a. vergunningen en subsidies gebruikt worden voor criminele activiteiten. Denk aan een horecavergunning voor een kroeg die deze onderneming vervolgens gebruikt voor het witwassen van zwart geld.
Hoewel het goed is dat de overheid (met name gemeenten) meer ruimte heeft om criminaliteit aan te pakken, brengt de Wet Bibob ook uitdagingen met zich mee. Van het soms langdurige Bibob-proces kunnen bonafide ondernemers ook de dupe zijn. Bovendien is het tijdrovend voor gemeenten om de juiste informatie boven tafel te krijgen voor het integriteitsonderzoek.
Deze wet in in het leven geroepen omdat criminele organisaties in het verleden soms misbruik maakten van diensten van gemeenten, zoals vergunningen en subsidies. Denk aan een horecaonderneming om geld wit te wassen of aan een exploitatievergunning die gebruikt wordt voor een bordeel waar vrouwenhandel plaatsvindt. Een ander bekend voorbeeld van een strafbaar feit is de zogenaamde btw-carrouselfraude. Hierbij dragen aan elkaar verbonden bedrijven (carrousel) geen btw af, maar vragen ze wel btw terug.
Dankzij de Wet Bibob hebben bestuursorganen - meestal gemeenten - recht om te onderzoeken of de aanvrager betrouwbaar en integer is. Ze hebben het recht om informatie in te zamelen en kunnen een vervolgonderzoek indienen bij Bureau Bibob.
Als uit het Bibob-onderzoek blijkt dat de aanvrager verdacht wordt van betrokkenheid bij criminele activiteiten, kan de overheid de aanvraag weigeren, een verleende vergunning intrekken of uitgeven onder strenge voorwaarden.
Ondernemers krijgen met de Wet Bibob te maken bij specifieke vergunningen, bij aanbestedingen via de overheid en bij bepaalde aanvragen voor subsidies.
Wet Bibob voor vergunningen
Bij de onderstaande vergunningen krijgen ondernemers te maken met de Wet Bibob:
Wet Bibob bij aanbestedingen
Ook bij aanbestedingen, waarbij de overheid een openbare offerte uitbrengt waarop bedrijven kunnen reageren, kan de overheid toetsen aan de hand van Wet Bibob. Daarbij gaat het om de volgende sectoren:
Wet Bibob voor subsidies
Bij subsidieaanvragen kan de Wet Bibob ook van kracht zijn. Dit is alleen zo wanneer dit specifiek wordt vermeld in de subsidieregeling.
Zodra er een vergunning, subsidie of aanbesteding wordt aangevraagd welke valt onder de Wet Bibob, start de Bibob-procedure. Allereerst doet het bestuursorgaan, meestal de gemeente, eigen onderzoek. Zij kunnen daarbij hulp krijgen van een Regionaal Informatie-en Expertisecentrum (RIEC). Zijn er tijdens dit eigen onderzoek aanwijzingen dat er sprake is van banden met criminele organisaties? Dan dient de gemeente een vervolgonderzoek in bij Bureau Bibob. Op basis daarvan wordt de vergunning verleend, geweigerd of ingetrokken.
De Bibob-procedure bestaat uit de volgende acht stappen:
Stap 1: Bibob-vragenlijst
Op grond van artikel 30 van de Wet Bibob start het eigen onderzoek van de overheid met het stellen van Bibob-vragen aan de aanvrager. Om te zorgen voor een uniforme toetsing, zijn er vijf verschillende vragenformulieren waar gemeenten gebruik van mogen maken. Op basis van de aanvraag (branche, natuurlijke persoon of rechtspersoon, etc.) stelt het bestuursorgaan vast welke Bibob-vragenlijst van toepassing is. De aanvrager is verplicht om de vragen naar eer en geweten te beantwoorden. Daarnaast dient de aanvrager de stukken mee te sturen die in de vragenlijsten worden gevraagd. Over het algemeen krijgt de aanvrager veertien dagen de tijd om de vragenlijst te retourneren. Dit kan verlengd worden met nog eens veertien dagen.
De Bibob-vragenlijst kunt u aanvragen bij de gemeente waar u een vergunning voor wilt krijgen.
Stap 2: Controle van antwoorden
Heeft de betrokkene de vragen ingevuld? Dan kan het bestuursorgaan deze gegevens natrekken en aanvullen aan de hand van informatie uit openbare bronnen. Openbare bronnen die de gemeente kan bekijken, zijn onder andere: kranten, internet, het kadaster, uittreksel bedrijvenregister, bedrijfsinformatie van GraydonCreditsafe, TRACK van Justis en eigen registratiesystemen. Ook kan de onderzoeker politie-en justitie-informatie opvragen en gebruiken, echter alleen van de directe aanvrager. Zakelijke relaties kunnen alleen worden gecheckt door Bureau Bibob.
Stap 3: Controle van eerdere aanvragen
Een Bibob-onderzoeker mag op grond van artikel 11a bij Bureau Bibob navraag doen of de betrokkene in de afgelopen twee jaar een aanvraag heeft gedaan en wat hiervan de uitkomst was. Was er sprake van een eerdere aanvraag? Dan verstrekt Bureau Bibob in dat geval informatie over het type aanvraag, aan wie advies is uitgebracht, wie de aanvraag heeft ingediend en de conclusies van het advies.
Stap 4: Uitkomsten aanvullen en beoordelen
Wanneer alle antwoorden zijn gecheckt en aangevuld, gaat het bestuursorgaan over tot beoordeling aan de hand van een indicatorenlijst. Hiermee kan het bestuursorgaan controleren of er mogelijk sprake is van gevaar voor misbruik. Er zijn op dit moment drie indicatorenlijsten:
Stap 5: Onderzoek Bureau Bibob
Een vervolgonderzoek bij het Landelijk Bureau Bibob betekent dat de aanvraag minstens 12 weken wordt opgeschort. Bureau Bibob zal nog dieper graven in de gegevens van de aanvrager en met name ook in de gegevens van de zakelijke relaties. Bureau Bibob heeft daartoe meer bevoegdheden en bovendien meer bronnen tot de beschikking, zoals Politiegegevens, de Belastingdienst, het Kadaster, de Immigratie- en Naturalisatiedienst, de Arbeidsinspectie, het UWV, de FIOD/ECD, de sociale uitkeringsinstanties en de RDW.
Ook kan het Landelijk bureau Bibob informatie opvragen bij de aanvrager zelf (vergelijkbaar met de Bibob-vragenlijsten) om een beter beeld te krijgen.
Stap 6: Bibob advies
Na het onderzoek brengt Bureau Bibob het zogenaamde ‘Bibob advies’ uit. Hierin staat hoe groot de kans wordt ingeschat dat de aanvraag misbruikt zal worden voor criminele activiteiten. In het Bibob advies staan ook alle geraadpleegde bronnen en de aangetroffen feiten. Kortgezegd kent het Bibob advies drie uitkomsten:
Stap 7: Bezwaar indienen
Tegen het advies van Bureau Bibob kan een ondernemer geen bezwaar indienen. Wel kunnen ondernemers bezwaar maken tegen de overheidsinstantie die de vergunning of subsidie niet verleent of intrekt. Hiervoor heeft een ondernemer in de regel zes weken de tijd na de beslissing.
Stap 8: Duur van een Bibob-procedure
In het beste geval duurt een Bibob-onderzoek veertien dagen. Is er echter sprake van twijfel, moeten er veel bronnen nagelopen worden of wordt er een onderzoek gestart bij Bureau Bibob? Dan kan een Bibob-procedure meer dan drie maanden in beslag nemen.
Hoewel een sterkere informatiepositie gemeenten meer armslag geeft, kan een Bibob-proces het ondernemerschap vertragen. Daarom begeven gemeenten zich in een lastig speelveld. Enerzijds wil de gemeente commercieel vastgoed, werkgelegenheid, winkels en horeca stimuleren. Anderzijds wil de gemeente wel dat deze projecten duurzaam en fraude-vrij zijn. Maar omdat een Bibob-procedure veel tijd in beslag neemt, leidt dit weer tot kosten en ontevredenheid bij ondernemers.
Ook heeft elke gemeente andere uitdagingen, waardoor beleidsregels per gemeente kunnen verschillen. Zo heeft bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam een beleidsregel dat bouwaanvragen onder de 100.000 euro niet worden getoetst.
Daarnaast schrijft de wet niet voor hoe gemeenten exact eigen onderzoek moeten doen. Hierdoor verschilt het Bibob-proces niet alleen per gemeente, maar kan het onderzoek ook per onderzoeker binnen de gemeente verschillen. Waar de ene onderzoeker genoegen neemt met 1 zoekactie in Google, spit de ander alle openbare bronnen door.
Criminelen worden steeds creatiever in het misleiden van de overheid. Om een goed beeld te krijgen van de aanvrager en het netwerk zijn er veel bronnen nodig. Het lastige voor Bibob-onderzoekers is dat deze informatie verspreid is over veel instanties en bronnen. Dit maakt het Bibob-proces vaak een tijdrovende klus.
Creditsafe Protect brengt onderzoekers alle gewenste informatie over de aanvrager en het netwerk in kaart. Zo dringen wij de onderzoekstijd voor u flink terug. De informatie van Creditsafe Protect zijn altijd gebaseerd op officiële en betrouwbare bronnen. Daarnaast zorgt het voor een eenduidig proces binnen de gemeente.
Lees hier meer over in onze blog over een eenduidig Bibob-proces.
In oktober 2022 is een wijziging van de bibob-wetgeving in werking getreden als vervolg op de wetswijziging van 2020. Deze wetswijzing verstrekt op drie onderdelen de bevoegdheden van de bestuursorganen.